انواع صافی یا فیلتر (Filter) (شماره 2)
اگرچه با بمیدان آمدن تکنولوژی دیجیتال و امکان ویرایش عکس با نرم افزارهایی همچون فوتوشاپ، امکان اعمال بسیاری از تاثیرات فیلتر بر عکس توسط برنامه های ویرایش عکس امکانپذیر شده است، اما تاثیر بسیار زیاد کاربرد بجای بعضی از فیلترها همچون فیلتر پلاریزه بر کیفیت عکس، همچنان بدون جایگزین و بسیار برجسته است. در این جلسه، به نقش و جایگاه فیلترها در عکاسی خواهم پرداخت .
فیلتر عمدتا صفحات شیشه ای ویا پلاستیکی هستند که در داخل حلقه ای فلزی قرار داشته، در جلوی دهانه لنز بسته میشوند. انواعی از فیلترها نیز که برای انواع خاصی از لنزها ساخته میشوند، در بین اجزاء خلفی لنز و یا در پشت لنز قابل نصب میباشند.
چگونه فیلتر انتخاب کنیم؟
بر روی دهانه هر لنز عددی حک شده که بیانگر سایز فیلتر قابل نصب بر روی آن لنز است. این عدد که با حرف لاتین فی ( f) نمایش داده میشود بیانگر قطر دهانه جلویی لنز بر حسب میلیمتر و نیز قطر فیلتر قابل نصب بر روی آن لنز است.برای مثال قطر دهانه جلویی ( Filter mount ) در این لنز 72 م م. بوده، و تنها فیلتر 72 میلیمتری بر روی آن قابل نصب میباشد :
لیست فیلتر های مشهور و کاربردی:
1) Sky light: محافظتی
2) Ultra Violet = UV : در شرایطی که شدت نور ماوراء بنفش( UV ) در محیط زیاد است، مثل کنار دریا و یا قلل و ارتفعات
3) Cooling filters و Warming filters : اصلاح این خطای رنگ (White Balance) و تصحیح رنگ و یا تصحیح بالانس سفیدی
4) Red , Orange , Yellow , Green ,... : (بهبود کنتراست تصویر) (در عکاسی سیاه و سفید)
5) graduated Natural Density - graduated ND : (فیلترهای کاهنده تدریجی یا دو تکه) کاستن کنتراست منظره
6) Polarizing filters : حذف انعکاسهای ناخواسته
7) Close up filter - Close up lens : افزایش بزرگنمایی لنز
8) Cross Screen Filters or Star Filters: ایجاد جلوه های ویژه
فیلترها کاربردهای بسیار گسترده و متنوعی در عکاسی دارند . این کاربردها شامل :
- حفاظت از لنز و جلوگیری از خراشیدگی و یا کثیف شدن عدسی قدامی لنز
- پیشگیری از خطای نورسنجی دوربین
- تصحیح رنگ و یا تصحیح بالانس سفیدی
- بهبود کنتراست تصویر
- حذف انعکاسهای ناخواسته
- کاهش شدت نور
- بهبود دامنه دینامیک
- فیلترهای مادون قرمز
- افزایش بزرگنمایی لنز
- ایجاد جلوه های ویژه
1- حفاظت از لنز و جلوگیری از خراشیدگی و یا کثیف شدن عدسی قدامی لنز : فیلترهای Sky light از این نوعند . این فیلترها هیچگونه تاثیری بر عکس و پارامترهای آن نداشته و صرفا جنبه حفاظتی دارند
2 - پیشگیری از خطای نورسنجی دوربین : در شرایطی که شدت نور ماوراء بنفش( UV ) در محیط زیاد است، مثل کنار دریا و یا قلل و ارتفعات، نورسنج دوربین ممکن است به خطا افتاده، میزان نور محیط را بیش از میزان واقعی برآورد نماید. چراکه نور ماوراء بنفش میتواند نورسنج دوربین را تحت تاثیر قرار دهد ولی بر فیلم عکاسی و یا حسگر دوربینهای دیجیتال بی تاثیر است، لذا عکس تاریکتر از آنچه باید ثبت میگردد. برای پیشگیری از این خطا از فیلترهای ماوراء بنفش ( Ultra Violet = UV ) استفاده میشود. در داخل بدنه دوربینهای دیجیتال امروزی، بطور معمول چنین فیلتری وجود داشته و فلسفه استفاده از این فیلترها در عکاسی دیجیتال تقریبا منتفی بوده و صرفا از جنبه محافظتی آنها بر روی لنز استفاده میشود.
3 - تصحیح رنگ و یا تصحیح بالانس سفیدی : در شرایط مختلف نوری، طول موج نور محیط متفاوت است، که باعث زرد و یا آبی شدن عکس میشود. برای مثال در عکاسی با نور چراغهای تنگستن، عکس برنگ زرد در آمده و اصطلاحا گفته میشود ، نور محیط گرم است و یا در سایه عکس برنگ آبی درآمده و اصطلاحا نور محیط سرد میباشد. برای اصلاح این خطای رنگ (White Balance) از فیلترهای سردکننده ( Cooling filters )و یا گرم کننده ( Warming filters )که برنگ آبی و زرد میباشند استفاده میشود . از آنجا که در عکاسی دیجیتال ، بکمک نرم افزارهای ویرایش عکس، امکان تصحیح خطای White Balance ( بخصوص با عکاسی RAW ) بخوبی امکانپذیر میباشد، کاربرد این فیلترها نیز تقریبا منتفی شده است.
هردو عکس زیر با نور لامپهای تنگستن و بدون استفاده از فلاش گرفته شده اند
4 - بهبود کنتراست تصویر : در عکاسی سیاه و سفید از فیلترهای رنگی برای بهبود کنتراست عکس بهره گرفته میشود. فیلترهای زرد، قرمز و نارنجی کنتراست آسمان و ابر را با تاریک کردن آسمان و حفظ روشنایی ابر تشدید میکنند. فیلترهای پولاریزه نیز هم در عکاسی سیاه و سفید و هم در عکاسی رنگی اثری مشابه دارند اما کاربردشان تنها بهمین مسئله محدود نمیشود و در ادامه بیشتر بدانها خواهم پرداخت.
گاه بهبود کنتراست تصویر با کاستن کنتراست تصویر میسر میشود. فیلترهای کاهنده تدریجی یا دو تکه (graduated Natural Density)از جمله فیلترهایی هستند که با کاستن کنتراست منظره به بهبود کیفیت عکس کمک میکنند.
این فیلترها از شیشه ای با شدت تیرگی متفاوت ساخته شده اند. بدینصورت که نیمه بالایی آنها تیره بوده و بتدریج از حدود نیمه آن از شدت تیرگی آن کاسته میشود بطوریکه نیمه تحتانی این فیلترها از شیشه معمولی است.
کاربرد فیلترهای graduated ND عمدتا به عکاسی مناظر محدود میباشد و عملکرد آنها بدینصورت استکه در شرایط پرکنتراست مثل هوای آفتابی، قسمت فوقانی لنز که تیره تر است از شدت نور آسمان کاسته و از تاریک شدن قسمت پایین عکس پیشگیری میکند و نیز از Highlight Clipping در قسمتهای بالایی عکس میکاهد و بدینترتیب دامنه دینامیک عکس را افزایش میدهد.
فرض کنید در زیر آفتاب شدید می‌خواهیم از جسمی عکسبردای کنیم، و فضای اطراف سوژه پر از عناصر دیدگانی است، و در صورت ثبت واضح آنها بر روی فیلم، تصویر سوژه مورد نظر ما در آن میان به چشم نیامده و منظور ما پنهان خواهد بود. در این صورت چاره‌ای جز بازکردن دیافراگم به منظور کاهش عمق میدان نداریم. ولی نور موجود صحنه حتی با سرعت شاتر ۲۰۰۰/۱ ثانیه نیز برای ثبت یک اکسپوز کم عمق زیاد بوده و این کار غیر قابل انجام است. در این حالت ما راهی جز کاهش نور ورودی نداریم. این کار در هر نوع فیلم و اسلاید با فیلترهای (ND (Neutral Density امکان پذیر میباشد. فیلترهای ND فیلترهای خاکستری رنگی هستند که جز کاهش نور ورودی هیچ تاثیری بر تنالیته رنگها ندارند.
عملکرد فیلترهای graduated ND نیز توسط نرم افزارهای ویرایشگر تا حد زیادی قابل تقلید است اما این فیلترها میتوانند تا حد زیادی از Highlight Clipping پیشگیری کنند در حالیکه بکمک نرم افزا، باز گرداندن قسمتهای پرنور شسته شده میسر نیست.
5 - حذف انعکاسهای ناخواسته : این عملکرد نیز توسط فیلترهای پلاریزه ( Polarizing filters )
میسر است. فیلترهای پلاریزه از نوعی شیشه با توانایی پلاریزه کردن نور
تشکیل شده اند. فیلتر پلاریزه انعکاسهای نور را که در جهات مختلف از روی
سطوح و محیط پراکنده میشوند جذب نموده، تنها به نورهایی که در جهتی خاص
منعکس میشوند اجازه عبور میدهد. به این عملکرد، قطبی کردن نور و یا
پلاریزاسیون گفته میشود. پلاریزاسیون نور تاثیر جالب توجه و چندگانه بر
کیفیت تصویر دارد : - اولا ، همانطور که ذکر شد باعث بهبود کنتراست عکس میشود.
- ثانیا ، میزان اشباع رنگها را بخصوص در عکاسی از مناظر طبیعی افزایش
میدهد ، بطوریکه علیرغم حفظ ظاهر طبیعی عکس ، جلوه و کیفیت رنگها در عکس
بطور چشمگیری بهبود میابد.
- ثالثا ، با حذف انعکاسهای ناخواسته، امکان ثبت بهتر سوژه را فراهم می
آورد. مثال ساده مورد اخیر، عکاسی از ویترین مغازه ها و یا عکاسی در موزه و
شرایط مشابه آنست که با حذف انعکاسهای ناخواسته روی شیشه ها میتوان از
اشیاء مورد نظر بخوبی عکاسی کرد.
به بهبود کنتراست بین ابرها و آسمان و نیز اشباع بهتر رنگ آبی آسمان با استفاده از فیلتر پلاریزه توجه کنید
فیلترهای پلاریزه به دو نوع خطی و حلقوی تقسیم میشوند. بکارگیری فیلترهای پلاریزه خطی بر روی دوربینهایی که سیستم فوکوس خودکار دارند باعث خطای سیستم اوتوفوکوس این دوربینها میشود و لذا جدیدا از فیلترهای پلاریزه حلقوی ( Circular Polarizing Filters = CPL ) استفاده میشود که چنین خطایی را باعث نمیشوند. غیر از این مورد، عملکرد این دونوع فیلتر کاملا یکسان بوده و بکارگیری آنها در دوربینهای قدیمی فاقد سیستم اوتوفوکوس، نتیجه ای یکسان ببار می آورد.
6 - کاهش شدت نور : در برخی مرارد نیاز به استفاده از سرعت های پایینتر و یا دیافراگم بازتر وجود دارد و برای این منظور بایستی شدت نور محیط کاسته شود. برای مثال برای عکاسی از جریان آب با سرعت پایین بطوریکه آب نمایی کشیده شده بخود بگیرد و شدت نور محیط به حدی زیاد باشد که علیرغم بستن دیافراگم امکان دستیابی به سرعت پایین مقدور نباشد و یا در شرایطی که قصد استفاده از فلاش در نور آفتاب را داریم اما شدت نور بحدی استکه امکان استفاده از سرعتهای پایینتر از سرعت همزمانی فلاش را امکانپذیر نمبسازد، در این شرایط از فیلترهای کاهنده ( Natural Density = ND ) استفاده میشود. فیلترهای ND در واقع شیشه هایی تیره هستند که مانند عینک آفتابی عمل کرده، میزان نور ورودی به دوربین را میکاهند. قدرت کاهندگی این فیلترها با یک عدد نمایش داده میشود که عکس آن عدد معرف میزان نور قابل عبور از فیلتر است برای مثال، فیلتر ND 4 تنها به (25%) 4/1 نور اجازه عبور میدهد ، یعنی بکمک آن میتوان با 2 استاپ سرعت پایینتر و یا 2 استاپ دیافراگم بازتر عکس گرفت. و یا فیلتر ND 8تنها به (12.5%) 8/1 نور اجازه عبور میدهد ، یعنی بکمک آن میتوان با 3 استاپ سرعت پایینتر و یا 3 استاپ دیافراگم بازتر عکاسی کرد. بهمین ترتیب میزان نور عبور از فیلترهای ND 1000 ، ND 64 ، ND 16 ، ND 2 و .... نیز قابل محاسبه است.
7 - بهبود دامنه دینامیک : فیلترهای ND و پلاریزه ( و نیز فیلترهای رنگی در عکاسی سیاه و سفید ) چنین نقشی دارند که پیشتر بدانها پرداخته شد.
8 - فیلترهای مادون قرمز : این فیلترها در عکاسی مادون قرمز کاربرد دارند که در جلسات آتی آموزش عکاسی بطور مشروح بدانها خاهم پرداخت.
9 - افزایش بزرگنمایی لنز : لنزهای کلوزآپ ( Close up lens ) که بعلت اینکه مانند فیلتر در جلوی لنز بسته میشوند به فیلترهای کلوزآپ ( Close up filter ) هم مشهورند، مجموعه ای از یک یا دو عدسی محدب هستند که باعث بزرگنمایی بیشتر لنز میشوند و در عکاسی کلوزآپ و یا ماکرو کاربرد دارند. قدرت بزرگنمایی این لنزها با حرف D مشخص میشود (مخفف Dioptre ). انواع 4D ، +2D + و 8D+ این لنزها وجود دارد که به تنهایی و یا با سوارکردن بر رویهم قابل استفاده هستند. بکمک این لنزها میتوان از فاصله ای نزدیکتر و بالطبع با بزرگنمایی بیشتر عکاسی کرد . این لنزها جانشینی ارزانقیمت برای لنزهای ماکرو هستند و با نسب آنها بر روی لنزهای نرمال میتوان به بزرگنمایی قابل قبولی دست یافت ( اگرچه کیفیتی قابل قیاس با لنزهای ماکروی واقعی را نمیتوان انتظار داشت )
10 - ایجاد جلوه های ویژه : فیلترهای بسیار متنوعی در این گروه قرار میگیرند که استفاده از هریک جلوه ای خاص ایجاد میکند و نمونه معروف آنها فیلترهای ستاره ( Cross Screen Filters or Star Filters ) هستند که بر بروی نورهای نقطه ای، 4 ، 6 و یا بیشتر انعکاس نوری متقاطع ایجاد کرده و زیبایی خاصی به عکس میدهند.
