آشنایی با دیافراگم در لنزها (2) و نقش آن در عکاسی و فیلم برداری

دیافراگم یا Aperture عبارتست از روزنه ای جهت تنظیم میزان عبور نور از داخل لنز که از کنارهم قرار گرفتن تعدادی تیغه فلزی تشکیل شده است. دیافرگم عملکردی همانند مردمک چشم دارد ، یعنی با تنگ و گشاد شدن خود، میزان نور ورودی به دوربین را تنظیم میکند .

بدین ترتیب که در نور شدید تنگ شده، اجازه عبور نور کمتری را میدهد و در نور ضعیف،  باز میشود و اجازه میدهد نور بیشتری به فیلم برسد تا میزان روشنایی عکس مناسب گردد.

میزان باز بودن دیافراگم با یک عدد نشان داده میشود. این عدد شامل کسری است که صورت آن عدد 1 و مخرج آن معادل نسبت فاصله کانونی به قطر دیافراگم است (اغلب فقط مخرج کسر ذکر میشود ). مثلا دیافراگم 16 ( 1:16 ) در یک لنز 50 میلیمتری  قطری معادل 3.12 میلیمتر دارد ( 3.12 = 16 : 50 ) و در یک لنز 300 میلیمتری قطری معادل با 18.75 ( 18.75 = 16 : 300 ) یعنی قطر دیافراگم 16 در یک لنز 300 میلیمتری بسیار بیشتر از یک لنز 50 میلیمتری است ولی بواسطه فاصله کانونی بیشتر و طول بیشتر لنز 300 نسبت به 50 که باعث افت بیشتر نور در لنز 300 میلیمتری میشود، در هر دو لنز در دیافراگمهای مساوی ( علیرغم قطر  بیشتر دیافراگم لنز 300 ) ، میزان نور مساوی از هر دو لنز به فیلم میرسد.

همانطور که گفته شد ، عدد دیافراگم حاصل تقسیم فاصله کانونی لنز بر قطر دیافراگم ( هر دو برحسب میلیمتر ) است. بنابراین هرچه عدد دیافراگم بزرگتر باشد قطر دیافراگم تنگتر و به عبارتی دیافراگم بسته تر است و نور کمتری از آن عبور میکند و هرچه این عدد کوچکتر باشد، دیافراگم بازتر است و نور بیشتری از طریق آن به فیلم عکاسی ( یا حسگر ) می رسد.

میزان دیافراگم توسط اعدادی استاندارد نشان داده میشوند :

 

           32       22     16     11     8      5.6       4      2.8       2      1.4     1   

اعداد بالا ، اعداد استاندارد دیافراگم هستد. همانطور که ملاحظه میکنید، از چپ به راست ، عدد هر دیافراگم نسبت به دیافراگم ماقبل خود  1.4 برابر بزرگتر است و در اصطلاح یک توقف یا یک استاپ ( f-Stop ) بسته تر است و نسبت به دو عدد ماقبل خود دو برابر است و به عبارتی دو استاپ بسته تر است. بسته تر شدن دیافراگم درهر یک استاپ ، میزان نور عبوری را به 50% کاهش میدهد. مثلآ میزان نوری که از دیافراگم  16 عبور میکند 1/2 میزان نوری است که دیافراگم 11 از خود عبور میدهد و یا 1/4 نوری است که دیافرگم 8 اجازه عبور آنرا میدهد.

ماهیت هر لنز توسط دو عددی که در دهانه و یا بر روی بدنه لنز حک شده اند مشخص می شود.

همانطور که متذکر شدیم یکی از این اعداد معرف فاصله کانونی لنز و عدد دیگر معرف بازترین دیافراگم لنز ( دیافراگم ِ حداکثر لنز ) است. دیافراگم حداگثر لنز ممکن است خارج از اعداد استاندارد فوق الذکر باشد. مثلا لنز 50mm  F 1:1.8  که دیافراگم حداکثر آن 1.8 است و یا لنز 180mm  F 1:3.5 که دیافراگم حد اکثر آن معادل 3.5 میباشد.

در لنزهای با فاصله کانونی یکسان، هرچه حداکثر دیافراگم عدد کوچکتری باشد، یعنی لنز دهانه بازتری داشته ، به نور بیشتری اجازه عبور میدهد و در شرایط کم نور، بهتر میتوان از آن استفاده کرد. بعلاوه بواسطه بازتربودن دیافراگم ، در صورت نیاز به عمق میدان کم، آن لنز میتواند عملکرد بهتری داشته باشد ( در ادامه بحث بیشتر توضیح خواهم داد ).

به خاطر همین ویژگیها، هرچه حداکثر دیافراگم لنز، عدد کوچکتری باشد ، یعنی لنز، دهانه  بازتری داشته باشد، آن لنز مرقوب تر و گرانقیمت تر است . مثلا لنز 50mm  F 1:1.8 قیمتی حدود 80.000 تومان،  لنز 50mm  F 1:1.4 قیمتی حدود 340.000 تومان و  لنز 50mm  F 1:1.2 قیمتی بیش از 1000.000 تومان دارد.

دیافراگم، علاوه بر تنظیم میزان نور ورودی به دوربین یک کارکرد بسیار مهم دیگر نیز دارد و آن تاثیر بر عمق میدان عکس است. منظور از عمق میدان، فوکوس بودن قسمتهای مختلفی از سوژه است که در فاصله متفاوتی از دوربین قرار دارند. هرگاه علاوه بر سوژه اصلی ، اجزائ دیگری از عکس که در جلو و یا عقب سوژه قراردارن فوکوس باشند گفته میشود عمق میدان عکس زیاد است و هرگاه فقط شوژه اصلی در فوکوس باشد و اجزای جلو و پشت سوژه خارج از فوکوس باشند ، آن عکس عمق میدان کمی دارد. عمق میدان زیاد برای عکاسی از مناظر و عمق میدان کم برای شرایطی که تمایل به جداسازی سوژه از پس زمینه داریم ( مثل عکاسی چهره، حیوانات و ... ) کاربرد دارد.

هرچه دیافراگم بازتر ( عدد کوچکتر ) باشد، عمق میدان عکس کمتر خواهد بود و هرچه دیافراگم بسته تر باشد ، عمق میدان عکس بیشتر است . به عکسهای زیر توجه کنید. این عکسها با لنز 50mm  F 1:1.8 گرفته شده اند. نقطه فوکوس در هر سه عکس روی چشم خرگوش است. عکس سمت چپ با دیافراگم 1.8 ،  عکس وسط با دیافراگم 5.6 و عکس سمت راست با دیافراگم 22 گرفته شده است. همانطور که مشاهده میکنید ، عمق میدان عکس سمت راست بوضوح بیشتر از عکس سمت چپ است

همانطور که مشاهده میکنید ، عمق میدان عکس سمت راست بوضوح بیشتر از عکس سمت چپ است

 

عکسهای زیر با دوربین نیکون 5700 که یک دوربین کمپاکت سوپرزوم بالنز ( معادل 280-35 م م در دوربین های 35 میلیمتری ) گرفته شده اند. فاصله کانونی حدود 150 میلیمتر انتخاب شده. عکس سمت چپ با دیافراگم باز 3.3 و عکس سمت راست با دیافراگم بسته 8 گرفته شده. همانطور که میبینید عمق میدان کم در عکس سمت چپ باعث جداشدن سوژه از پس زمینه و زیبایی عکس شده در حالیکه عمق میدان زیاد عکس سمت راست باعث گم شدن سوژه در پس زمینه شلوغ شده است.

 

 

 در لنزهای قدیمی با استفاده از اعداد روی بدنه میتوان عمق میدان را تشخیص داد. در هر دو شکل زیز، لنز  روی 3 متری  فوکوس شده است ( اعداد نارنجی رنگ ) . در سمت چپ دیافراگم روی 4 تنظیم شده و اعداد روی لنز نشان میدهند که تنها اشیاءِ با فاصله حدود 3 متری در فوکوس هستند در حالیکه در سمت راست ، دیافراگم روی 16 تنظیم شده و اعداد نشان میدهند که اشیاءِ از 2 تا 10 متری، در فوکوس واقعند و به عبارتی عمق میدان بیشتر است.

  در لنزهای جدید، این اعداد بر روی بدنه لنز وجود ندارند و برای دیدن عمق میدان با فشردن دکمه نمایش عمق میدان ( D.O.F. preview )، دیافراگم به میزان تنظیم شده بسته میشود و از طریق منظره یاب میتوان عمق میدان عکس را مشاهده کرد.

منبع : prophotocom.com