تعلیق قسمت دوم (2) - غافلگیری (Surprising)

ارتباط بین تعلیق و غافلگیری » نتیجه غافلگیری بوجود آمدن تعلیق است.

غافلگیری باعث افزایش درک مخاطب از داستان و به خاطر سپردن بهتر حوادث آن می شود زیرا رویداد غافلگیرانه یک دنباله غیر منطقی برای حوادث پیش از خودش است و به همین دلیل خواننده را وادار می کند سلسله حوادث داستان را دوباره مورد بازبینی قرار دهد.

از میان هنرها فیلم دارای دو گروه محصول احساسی است. دسته اول احساسات جذب کننده اند که معمولاً به تدریج در مخاطب به وجود آمده و او را جذبِ داستان کرده و باعث می شوند نسبت به تماشای ادامه فیلم راغب شود. تعلیق، بحران و معما از جمله احساسات جذب کننده اند. از سوی دیگر احساسات تثبیت کننده آنهایی هستند که به صورت آنی به وجود آمده و باعث می شوند فیلم برای مخاطب، به یاد ماندنی شود. انواع احساسات غافلگیر کننده (Surprise) از جمله وحشت و طنز در این دسته قرار می­گیرند. این احساسات تثبیت کننده هستند که باعث تثبیت محبوبیت یک فیلم در ذهن مخاطب می شوند.

در این مقاله به معرفی غافلگیری و انواع آن خواهیم پرداخت. به عقیده «لورینی» [E. Lorini ]، غافلگیری واکنش خودکار به یک عدم تطابق است. مغز انسان در صورت تشخیص هر گونه عدم تطابق واکنشی حسی از خود بروز می دهد که این واکنش می تواند خندیدن، ترسیدن، یا تعجب کردن باشد. به عبارت دیگر بر اساس نوع واکنش حسی مغز به عدم تطابق، غافلگیری را می توان به سه دسته تقسیم بندی کرد. غافلگیری خنده آور، غافلگیری ترس آور و غافلگیری شگفتی آور که با ایجاد حس تعجب همراه است.

*** تجربه شخصی بنده ***

در حبص فیلم کوتاه با توجه به زمان اندکی که در دست داریم، غافلگیری شگفتی آور ارجح است

***                         ***

اما راه بهتر برای تقسیم بندی انواع غافلگیری، توجه به عامل ایجاد عدم تطابق است. از این دیدگاه، غافلگیری را می توان به سه دسته تقسیم بندی کرد که

عبارتند از غافلگیری حسی، کلامی و روایی.

غافلگیری حسی مربوط به دو حس بینایی و شنوایی است و زمانی رخ می دهد که یک تغییر ناگهانی در مختصات بصری یا شنیداری صحنه و یا در هر دو رخ دهد. زمانی که مخاطب به صورت ناگهانی با اطلاعات بصری جدیدی مواجه شود یا فضای شنیداری صحنه به صورت ناگهانی تغییر کند، یا هر دو هم زمان رخ دهد، مغز او اطلاعات جدید را در عدم تطابق با اطلاعات قبلی حس خواهد کرد و به آن واکنش نشان خواهد داد. یک مثال از غافلگیری حسی از نوع ترس آور صحنه ای ازجن گیر (1973) است. 

غافلگیری کلامی زمانی است کهیک مکالمه باعث ایجاد عدم تطابق شود.  این نوع غافلگیری به ندرت برای ایجاد وحشت به کار رفته است اما انواع مکالمات طنز آمیز در فیلم های ژانر کمدی ار این نوع غافلگیری برای ایجاد طنز استفاده می کنند و روش های متنوع برای ایجاد آن در مقاله ای جداگانه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

غافلگیری روایی: اگر در حین روایت قصه­ فیلم، انتظاری در مخاطب ایجاد شود و سپس خلاف آن انتظار رخ دهد، غافلگیری از نوع روایی خواهیم داشت. 

انواع فیلم های کارآگاهی-جنایی که در آن ها یک جنایت در ابتدای داستان رخ داده و سپس در حین تحقیقات پلیس، چند نفر از سوی مخاطب مورد سوء ظن قرار می گیرند اما در پایان فیلم مشخص می شود کسی که هیچ کس انتظارش را ندارد آن جنایت را مرتکب شده است، دارای غافلگیری روایی هستند.

یک روش برای ایجاد غافلگیری روایی تغییر دامنه اطلاعات مخاطب از یک شخصیت به دیگران است .

در مقابل روش های فوق که در آن ها ابتدا رویداد هایی در یک بازه زمانی طولانی رخ می دهند و سپس عدم تطابق در تضاد با آن ها قرار می گیرد «لورینی»  روش های ساده تری برای ایجاد غافلگیری معرفی کرده است که در آن ها عدم تطابق در تضاد با بازه کوتاه تری از حوادث پیش از خود رخ می دهد. این روش ها معمولاً منجر به ایجاد غافلگیری خفیفی می شوند اما برای گرم نگاه داشتن داستان بسیار سودمند هستند.

یک نمونه از این نوع غافلگیری، استفاده از تئوری ذهن است. به طور مثال از این جمله که «علی برای شرکت در نمایشگاه ساختمان به خارج از کشور رفته است» نتیجه می­ گیریم «علی امشب در مهمانی غایب خواهد بود». حال اگر علی در مهمانی حضور داشته باشد غافلگیر می شویم.

نمونه دیگر از این نوع غافلگیری روایی، استفاده از دلالت است. زمانی که می گوییم «او یک نویسنده است. بنابراین به عنوان کادوی تولد از کتاب بیشتر خوشش می آید» در واقع از دلالت استفاده کرده ایم. حال اگر نویسنده ای پیدا بشود که از گرفتن کتاب در شب تولدش متنفر باشد، غافلگیر می شویم. از این روش در زندگی دیگران (2006) استفاده شده است.

در پایان به نکته مهمی اشاره می کنم. این نکته این است که هر چقدر هم رویداد غافلگیرانه دارای تضاد شدیدتری با رویدادهای پیش از خود باشد، تنها در صورتی با ارزش و قابل قبول است که پس از وقوع آن، در هماهنگی با سایر قسمت های داستان قرار بگیرد. به عبارت دیگر غافلگیری باید به گونه ای باشد که مخاطب زمانی که در اثر مواجهه با آن، داستان را در ذهنش مرور می کند سر نخ هایی برای آن پیدا کند که پیش تر به آن ها توجه نکرده است.

منبع: خودم و  فیلم چی